Het pand Nieuwe Rijn 74 omvat twee appartementen. Het appartement met het huisnummer 74 omvat de begane grond van het voorhuis en beide verdiepingen van het achterhuis. Nieuwe Rijn 74a beslaat de eerste en tweede verdieping en de zolder van het voorhuis.

 

Bedrijvigheid aan de Nieuwe Rijn

 

Nieuwe Rijn 74 ligt in een van de middeleeuwse stadsvergrotingen waarbij het gebied tussen de twee Rijnarmen bij de stad werd getrokken. Dit deel van de noordoever van de Nieuwe Rijn werd Gansoord genoemd. Kenmerkend voor panden aan de Nieuwe Rijn is dat veel van de daar uitgeoefende beroepen een directe relatie hadden met het water. Het werd gebruikt voor de aan- en afvoer van materialen en producten. In het gedeelte van de Nieuwe Rijn tussen de Middelste- en de Uiterstegracht waren in het derde kwart van de zestiende eeuw twee houttuinen, een scheepsmaker, een olieslagerij en twee timmerlieden gevestigd.

 

Een lange geschiedenis

 

Hier een deel van een kaart uit het Straten- en Grachtenboek uit omstreeks 1583. Bovenaan staat Chaerte van[de] gans’oort beginnen[de] van[de] middelste graft, strecken[de] tot ande stede veste. Het brede water is de Nieuwe Rijn, links is de Middelstegracht getekend, meer naar rechts de Uiterstegracht, en helemaal rechts de toenmalige stadswal op de plaats van de huidige Vestestraat.

 

Aanvankelijk vormden Nieuwe Rijn 73 en 74 samen een groot perceel op de hoek van de Nieuwe Rijn en de Middelstegracht (zie de pijl). Het perceel had aan de straat een breedte van 2 roeden 7 voet en 9 duim, ofwel 9,97 m. De geschiedenis ervan is aan de hand van een daarop rustende rente terug te volgen tot het midden van de zestiende eeuw. Elk jaar inde het Heilige Geestweeshuis een pacht van 6 stuivers. De administratie werd nauwkeurig bijgehouden in de zogeheten maanboekjes.
Uit registers die in de jaren 1583-1585 werden aangelegd valt af te leiden dat de splitsing waarschijnlijk rond die tijd heeft plaatsgevonden. Daarna rustte op elk huis de helft van de pacht. Nieuwe Rijn 74 (het tweede huis vanaf de Middelstegracht) had achter het buurpand een doorgang naar de gracht.

 

De voormalige gemeentearchivaris W. Downer heeft in de bulletins 35 en 36 van de Vereniging van Vrienden van Diogenes (mei en december 1992) een overzicht gepubliceerd van de eigenaren en bewoners van Nieuwe Rijn 74 in de loop van de eeuwen.
Uit het overzicht van Downer blijkt niets over drastische verbouwingen van het pand, maar dat betekent niet dat ze er niet geweest zijn. Eigendomsoverdrachten werden wel in de archieven vastgelegd maar verbouwingen doorgaans niet.

De vermelding in het Rijksmonumentenregister is kort: ‘Pand met gevel met rechte kroonlijst / Woonhuis / 18e eeuw‘.

 

Veranderingen in de twintigste eeuw

 

Dit is een foto uit 1932 van de Middelstegracht. Het noordelijk deel van die gracht werd later in dat jaar gedempt.
De foto is gemaakt vanuit een van de achterhuizen van de Hogewoerd aan de overkant van de Nieuwe Rijn. Rechts is de helft van de voorgevel van Nieuwe Rijn 74 te zien.

Deze foto stamt uit 1989. Nieuwe Rijn 74 is het pand met de lijstgevel in het midden.

Gekocht en gerestaureerd door Diogenes

 

In 1991 kon Diogenes het pand kopen van een particulier.

De door Diogenes aangezochte architect, Boudewijn Veldman, schreef voorafgaande aan de restauratie in bulletin 34 van de Vereniging van Vrienden van Diogenes:
Het pand heeft een structuur zoals we die in vele Leidse grachtenpanden vinden: een voorhuis over twee verdiepingen plus een kapverdieping, dan een klein binnenplaatsje met daarachter een eenlaags achterhuisje, ook weer met een kapverdieping. Deze opzet is bijna prototypisch Leids en dat geldt ook voor de afmetingen: het voorhuis meet ca 5 bij 10 meter en het achterhuis 5 bij 5 meter. De oorsprong van het pand stamt ongetwijfeld uit de 17e eeuw, maar – zoals in de meeste panden uit die tijd – is ook hier is in de loop der eeuwen het nodige verbouwd en veranderd. Ik denk dat de huidige gevels laat 18e eeuws zijn, met daarin nog latere wijzigingen aan kozijnen en vensters. Het inwendige casco is gezien de onder de plafonds gevonden moer- en kinderbinten vermoedelijk nog in oorspronkelijke vorm, maar de ruimtelijke invulling en indeling stamt uit het begin van onze eeuw. De oorspronkelijke plafonds zijn allen weggetimmerd en ook de trappen zijn typisch uit de twintiger jaren.
De indeling is niet ongebruikelijk: lange gang naar het achterhuis, voor en achterkamer in het voorhuis; keuken in het achterhuis, slaapkamers op de eerste en tweede verdieping met primitieve douche, toilet en extra keukentje voor kamerverhuur. Enkele onderdelen en details zijn heel aardig, zoals een eenvoudig marmeren schouwtje in de voorkamer, het w.c.’tje op de binnenplaats, de schouw in de keuken, de beide trappen -hoewel niet erg oud- en de kapconstructie. Het achterhuisje heeft een karakteristiek schilddak.

 

De restauratie werd in 1992 uitgevoerd door het bouwbedrijf Burgy. Daarbij zijn de oorspronkelijke elementen zoals de oude keukenruimte in het achterhuis zo veel mogelijk intact gelaten.

 

Interieurfoto’s

 

Op de pagina Nieuwe Rijn 74 in mei 2024 staan foto’s van het interieur van de benedenwoning.
De pagina De hal van Nieuwe Rijn 74 geeft een beeld van een grondige opknapbeurt van de gemeenschappelijke toegangshal in november en december 2017.